ISO 23601 Standartı, 2009 yılında tescil edilmiş, 2014 yılında minör güncellemeler yapılmıştır. “İşyerlerinde Acil Durum Yönetmeliği” “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” ve “Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği” doğrultusunda hazırlanacak tahliye kat planları bu standarta uygun olmak zorundadır. Bina ve kurumların çeşitliliği gereği plan üzerinde uygulanacak piktogramlar ISO 7010:2011-A2018 standartlarında olmak zorundadır.
ISO 7010 Türk Standartları Enstitüsünce Türkçeleştirilmiş ve 2012 yılında TS ISO 7010 standartı olarak yer almıştır. Ancak ISO 23601 ve ISO 16069 TSE tarafından henüz Türkçeleştirilmemiştir. Doğrudan İsviçre Merkez ISO’dan temin edilebilmektedir.
Tahliye planları sadece bulunduğunuz yerden çıkışa giden yolu gösteren basit bir kroki değildir. Kurumun sizin tahliyenizin güvenli olması için, binanın risk analizleri doğrultusunda gerekli tüm tedbirlerin uygulandığının göstergesi olan resmi beyan niteliğinde bir çalışmadır. Tahliye planları acil durum planları doğrultusunda hazırlanırlar. Acil Durum Planlarının çeşit ve farklılıkları dahilinde ortak paydalardan birisi “Tahliye” dir. Ancak gerek yönetmelik esasları gerekse kavramsal yaklaşımlarda tahliye; yangın korumalı ve diğer acil durumlar ayrımı özelliği taşır.
İşyerlerinde Acil Durum Yönetmeliği ve ISO 23601 Standartı gereği Acil durum Ekipleri veya Sivil Savunma Servisleri, tahliye planı dahilinde gösterilmelidir. Çalışan sayısı nispetinde ekip görevli sayısı artmaktadır ve görev değişikliği atama vb sebeplerle bu liste sürekli değişiklik gösterebilmektedir. Ekip amirlerinin telefon bilgilerinin bulunması, tahliye planı yanında değiştirilebilir ekip listesi kullanımı uygundur.
ISO 23601 Standartı veya yönetmeliklerde güncellemeler olabileceği gibi işyerlerinde de değişiklikler söz konusu olabilir. Özellikler kaçış yollarında revizyon söz konusu olduğunda Tahliye planları yenilenmelidir.
Tahliye planının işyerinde hangi noktalara asılacağı yönetmeliklerimizde “gerekli noktalara” ifadesiyle açık bırakılmıştır. ISO 23601 bu noktada daha açıklayıcıdır. Tüm ana giriş kapılarında, merdiven ve koridor kesişmelerinde, her katta, toplantı-konferans vb salonlarda, yemekhane vb toplu kullanım alanlarında tekrarları şarttır. Özellikle kompleks ve bloklu işyerlerinde ana kapı ve katlarda “Tam Kat Planı”, koridor ve bağlantılı bloklarda “Kısmi Plan”, yemekhane, toplantı salonu, açık ofislerde “Oda Tipi Plan” ile tekrarlanırlar.
Alışageldiğimiz “Sivil Savunma Krokileri”nden farklıdır. ISO 23601 ISO 7010 ve ISO 16069 lisanslarına sahip, buna bağlı olarak yine tescilli (copyright) olan 260’ın üstünde piktogramın kullanım lisansına sahip teknik grafiker marifetiyle hazırlanabilir. Her ne kadar çizim kabiliyetine sahip olsanızda, lisans sahibi olmamanız, ISO 23601 ve ISO 16069 alt detaylarına hakim olmamanız sebebiyle hazırlayacağınız plan yönetmeliklere uygun olmayacaktır. Yönetmelik hükümlerinin yansıtılmadığı planların geçerliliği yoktur.
ISO 7010 piktogramlarını lisanssız olarak temin edemeyeceğiniz, internet marifetiyle kopyalayarak kullanmanız halinde de ağır neticelerle karşılaşacağınızı unutmayınız.
Basit bir okul binasının planını hazırlarken, bu standartların gerekliliği nedir sorusuyla çok karşılaşmış olarak, pencere tahliyesi, çatı teras tahliyesi gibi konularla bağlantılı olarak AFAD, Belediye, İtfaiye entegrasyonlarıyla karşılaşmaya hazır olmanız gerektiğini hatırlatmakta fayda vardır. En basit bir okul binasının hazırlanan risk analizinde 1100’ün üzerinde risk faktörü belirlenmiştir. Çalışmalarınızda bu risk analizine ve faktörlere ulaşamamışsanız önemli eksiklik içinde olduğunuzu biliniz.
ISO 23601 planlarında ebat ve ölçekte, 40x60cm ve 1/50 baz kabul edilmektedir. Otel odaları, misafirhane, yatakhane, yurt odaları vb noktalarda kapı arkalarına asılmak zorunda olan “Cep Planları” bina dahilinde kullanılan tahliye planlarının 20x30cm ebatlarında uyarlanmış basit versiyonlarıdır.
Bina yapısı, kullanım amaçları doğrultusunda, gösterilmesi zorunlu detaylarla ebat ve ölçek 100x150cm ile 1/300’e kadar değişebilir. Tekrar edilen planlarda, kompleks bina yapısı, oda büyüklükleri, en az 2 farklı kaçış yolunun gösterimi gibi esaslara göre büyük plan, küçük parçalara bölünerek çoğaltılmalıdır.
ISO 23601 tahliye planı üzerinde “Vaziyet Planı ile toplanma alanını” Kuzey yönlü olarak göstermek zorundasınızdır. ISO 23601 Tahliye planı ise astığınız noktaya göre bakan kişinin kendisini konumlandırabilmesi için, o noktaya göre tasarımı hazırlanmalıdır. İlave büyük pusula ile bu konumlandırma yönü belirtilmelidir.
ISO 23601 tahliye planı üzerinde kullanılan ISO 7010 piktogramları 230’ın üzerinde olup, hangilerini kullanacağınızı, hangilerini göstermeyeceğinizi ISO23601 detaylarından öğrenebilirsiniz. minimum 0,75×0,75 cm gösterim büyüklüğü gereklidir. İş güvenlik uzmanı tarafından hazırlanan risk analizleri doğrultusunda konumlandırılan kişisel koruyucu ekipmanlar, yangın müdahale envanterleri, sağlık müdahale ekipmanları, tehlikeli alet ekipman makine vb noktaları tespiti önem arzeder. Ne yazık ki uygulamada risk analizlerinin yetersiz yapıldığı, birçok müdahale envanterinin kullanılmadığı, hazırlanan planların göstermelik krokiler olduğu gözlemlenmiştir. Çok dikkat edilmesi gereken bir konuda yapı market, hırdavatçılar vb malzeme satan noktalardan temin edebileceğiniz sağlık güvenlik işaretleri levhalarının neredeyse tamamı lisanssız kopya veya geçersiz yönetmeliğe uygun olmayan ürünler olmasıdır. Mutlaka ehil bir kişi veya kuruma danışınız, Türk standartları Enstitüsü web sayfasından “TS ISO EN 7010” sayfasını kontrol ediniz.
Çalışmakta veya bulunduğunuz odadan binanın dışına kadar ulaşacağınız yol acil durum kapıları, koridorları ve yollarıdır. Tüm bu güzergah kaçışınızı engellemeyecek şekilde yönetmeliklere uygun olarak tanzim edilmelidir. ISO 23601 tahliye planları alternatif yollarla beraber bu güvenli güzergahı göstermekle zorunludur. Acil durum tahliyesinde tüm kapı pencere koridor ve yollar bu amaca hizmet ederken, yangın tahliyesinde; yangın ısı, ateş ve zehirli duman ürettiği için, özel olarak imal edilmiş yangın merdivenleri üzerinden tahliye gerçekleşecektir. Hastane vb medikal yerlerde ilave bir uygulama mevcuttur. Liman, otopark, spor sahaları konularında mutlaka bilgi edininiz.
ISO 23601 tahliye planı kat yerleşim planı değildir. Hareket edebilen tefrişat, makine ekipman vb unsurlar planda gösterilmez. Ancak tahliye yolları çiziminde bu unsurlar dikkate alınır. Tahliye planı kamuya açık olarak sunulmalıdır, “Gizlilik” hükümleri gereği oda isimleri yerine numaralandırma kullanılır. Mihenk oluşturabilmek için istisnai olarak, “Gizlilik” hükümlerine aykırı düşmeyecek bazı oda veya yerlerin isminin yazılması sakıncalı değildir.
Uygulamada, kağıt, cam ve çerçeve olmaksızın, hafiflik esas alınarak, ISO17398 dayanıklılık standartlarına göre sertifikalı “Dekota” malzemeye doğrudan baskı esas alınmıştır. Baskıda “Solvent boya” kurşun vb zehirli madde içeriği sebebiyle kullanılamaz. Sertifikalı UV boya ve UV baskı uygundur. Yapışkan folyo üzerine baskı ISO 17398’e uygun değildir.
Planlarda “Acil Durum Tahliye” ve “Yangın Tahliye” talimatları ayrıca yazılmalıdır. Afet yönetimi ISO 22320 standartı ayrı bir konudur. Deprem, sel, sızıntı, sabotaj vb konu başlıklarının her biri ayrı ayrı çalışılır, ISO 23601 tahliye planı üzerinde gösterilmez.
Arama, kurtarma, ilk yardım ekipleri, sorumlu kişi ve telefonları; uygulamada personel değişim sıklığı vb sebeplerle ayrı bir pano üzerinde hazırlanması tavsiye edilir.
Tescilli çalışma, telif kapsamında korunan piktogramlar vb unsurlar sebebiyle lisanslı çalışma altında bu bilgiler plan üzerinde yer alır. Sözlü beyanları kabul etmeyiniz. Gerek lisans belgeleri gerek referans çalışma örnekleri gerekse gizlilik sözleşmesiyle beraber teknik şartname imzalanmasını mutlaka isteyiniz. Gerçek dışı beyanlardan sizleri koruyacaktır.
Acil Durum ve Yangın Tahliyesinde güvenli bölgenin tespiti, toplanma alanının belirlenmesi birçok faktörün dikkatle incelenmesiyle sağlanabilir. Ne kadar fazla faktörü inceleyebilirseniz o kadar sağlıklı yer tespiti yapabilirsiniz. Kavramsal olarak acil durum planlarının tahliye gerektiren durumlarında, bina yüksekliği +15m mesafe riskli alandır. Tehlike sınıfına göre bu mesafe artabilir, bina çevresinin açık depo, münferit ünitelerin varlığı vb etkenler olabilir. Acil durum niteliğine göre daha önceden belirlenmiş toplanma alanı, dış etkenler, anlık gelişmeler sebebiyle yeri değişebilir. Acil durum planlarında bu alternatif toplanma alanı olarak önceden planlanmış olmalıdır.
